Niemal równo 20 lat temu, w styczniu 2004 roku, na łamach pisma Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne ukazał się artykuł kpt. inż. Antoniego Ratajczaka pt. „Z pokładu jachtu s/y ‘Maria’ z wyprawy dookoła świata”. Wpisuje się on doskonale w omawianą tu tematykę stempli jachtowych (patrz: ►Wojciech Jacobson – „Tajemnicza koperta”◄), dlatego przytaczam go w całości, dodając niezbędne przypisy i ilustracje. (kr)

kpt. inż. Antoni Ratajczak

Z pokładu jachtu s/y „Maria” z wyprawy dookoła świata

Poczta butowa

Spośród korespondencji otrzymywanej z pokładu jachtu s/y „Maria”, na uwagę zasługuje list nadany na zasadzie „Paquebot” w dniu 10 marca 2003 roku, napisany dwa dni wcześniej.

Koperta ofrankowana polskim znaczkiem wrzucona została przez dowodzącego jachtem szczecińskiego żeglarza, dr. Macieja Krzeptowskiego do pojemnika w kształcie buta. Pojemnik posadowiony przy drzewie Milkwood Tree znajduje się w Mossel Bay, porcie położonym w Republice Południowej Afryki.

Koperta z buta – pojemnika, podjęta została przez miejscowy urząd pocztowy – po ostemplowaniu stemplem pocztowym (data 10 marca 2003 roku) została przesłana do Szczecina, gdzie miejsce nadejścia – lądowania koperty potwierdził 26 marca 2003 roku Urząd Pocztowy Szczecin 6.

Pobyt – cumowanie jachtu s/y „Maria” przypadł na 500 rocznicę istnienia poczty butowej Post Office Tree w Mossel Bay. Tutaj żeglarze odkrywcy z kolejnej wyprawy w poszukiwaniu szlaku wschodniego dookoła Afryki, swoje wiadomości – korespondencje zostawiali w bucie umieszczonym na drzewie Milkwood Tree (stąd dokładnie można mówić o poczcie ze skrzynki – buta, umieszczonego na drzewie).

Okolicznościowy stempel pocztowy w okręgu o średnicy 31 mm przedstawia drzewo Milkwood Tree oraz napis: „Old Post Office Tree – Ow Poskantoorboom 500 Years/Jaar Mosselbaai/Bay 2003 – 03 – 10”.

Otrzymany list – korespondencja, oprócz dokumentacji drugiej żeglarskiej wyprawy dookoła świata jachtu s/y „Maria”, stanowi materiał uzupełniający do naszej wiedzy o różnych formach obrotu przesyłek pocztowych. O tej formie obrotu przesyłek pocztowych nie ma wzmianki w Encyklopedii Polskiego Związku Filatelistów.

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąbRyc. 1. Okolicznościowy stempel pocztowy na kopercie „poczty butowej”, upamiętniający 500 rocznicę tej formy obrotu przesyłek pocztowych.

kpt. inż. Antoni Ratajczak
Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne; rok V (8), nr 1/2004;
wyd. Polski Związek Filatelistów Okręg Pomorski; Gdańsk. ISSN: 1640-4912.

Uzupełnienia:

 

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąb Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąb

Okładka Pomorskich Wiadomości Filatelistycznych (rok V (8), nr 1/2004) oraz strona 88 z artykułem Antoniego Ratajczaka
źródło: Danzig.org / Danzig Philatelie, Danzig Briefmarken und Danzig Postgeschichte

 

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąbZnaczek na kopercie opisanej przez Antoniego Ratajczaka
Poczta Polska; tytuł: „Mikołaj Kopernik, Aleksander Wolszczan”; seria: Polskie Milenium; projekt: Tomasz Bogusławski; nr katalogowy: 3786; w obiegu od: 2001-11-11; nominał: 1 zł; nakład: 850.000; druk offsetowy, format 39,5 x 31,25 mm; ząbkowanie: ZG 11:11½; papier: biały średni gładki fluorescencyjny

źródło: KatalogZnaczkow.net

 

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąbDatownik okolicznościowy, którym stemplowane są przesyłki „poczty butowej”
źródło: Bartolomeu Dias Museum, Mossel Bay, RPA

 

Drzewo Pocztowe (afrikaans: poskantoorboom, ang. Post Office Tree) – liczące ponad 600 lat drzewo gatunku Sideroxylon inerme (pol. złotorąb mleczny, żelaźnik mleczny, drzewo żelazne mleczne; ang. milkwood tree, white milkwood tree, iron-wood tree) rosnące w Mossel Bay (obecnie na terenie kompleksu muzealnego Bartholomeu Dias przy Markstraat) w Republice Południowej Afryki.

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąb„Drzewo pocztowe” (Sideroxylon inerme) w Mossel Bay, RPA
Fot: Adam Rodman; źródło: Atlas Obscura 

 

Poczta butowa – w kwietniu 1501 r., powracający z Indii portugalski kapitan Pero de Ataíde, w poszukiwaniu rozproszonych przez sztorm statków z jego konwoju, tzw. Drugiej Armady , zawinął do zatoki Aguada de São Brás (dziś: Mossel Bay). Ponieważ nikogo nie spotkał, więc napisał list relacjonujący niebezpieczeństwa podczas żeglugi na wschód i napiętą sytuację polityczną w indyjskim królestwie-mieście Kalikat (dziś Kozhikode w stanie Kerala), gdzie Portugalczycy kupowali przyprawy. List zaadresował do wszystkich kapitanów płynących do Indii i włożył do buta, który zawiesił na drzewie żelaznym (Sideroxylon inerme) rosnącym nad strumieniem, z którego portugalskie statki zazwyczaj brały wodę. But i list znalazł, w lipcu 1501 r., admirał João da Nova, dowódca Trzeciej Armady płynącej po przyprawy do Kalikatu.

Od tego czasu drzewo, zwane Drzewem Pocztowym, stało się de facto skrytką pocztową: marynarze zostawiali tam listy w butach, żelaznych garnkach lub pod kamieniami, wierząc że wcześniej czy później dotrą do adresata.

W roku 1963 władze miejskie wybudowały pod Drzewem Pocztowym skrzynkę pocztową w kształcie buta. Listy do niej wrzucone stemplowane są datownikiem przypominającym, że pierwszym urzędem pocztowym w Południowej Afryce było drzewo.

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąbSkrzynka pocztowa stojąca od 1963 r. pod Drzewem Pocztowym (Sideroxylon inerme) w Mossel Bay, RPA
źródło: Bartolomeu Dias Museum, Mossel Bay, RPA 

 

Ludomir Mączka urodzony we Lwowie 2 maja 1926 r. Geolog, żeglarz, człowiek przygody. Ukochał morze i żeglarską swobodę. Jako geolog pracował w Mongolii, Zambii, Ameryce Płd. Zasłynął rejsami morskimi, w tym jedenastoletnią włóczęgą dookoła świata na własnym jachcie „Maria”. Drugi podobny rejs przerwała na półmetku choroba. Brał udział w wyprawie arktycznej przez Przejście Północno-Zachodnie. Opłynął jachtem Australię i obie Ameryki. Brat Wybrzeża. Powszechnie znany i lubiany wśród żeglarzy w różnych krajach świata. Zmarł w Szczecinie 30 stycznia 2006 r.

[inskrypcja na głazie pamiątkowym poświęconym Ludomirowi Mączce, stojącym przed Jacht Klubem AZS Szczecin]

 

s/y Maria – Tahiti-kecz, marconi; dł. kadłuba: 9,80 m; dł. z bukszprytem: 11,20 m; szer.: 3,20 m, pow. ożagl.: 46 m2; silnik: Volvo Penta MD-2, 15 KM. Projekt: Wacław Liskiewicz (wzór: John Griffin Hanna i Colin Archer); materiał: szkielet dębowy, poszycie mahoniowe; miejsce budowy: Gdańsk, budowa prywatna na terenie ośrodka LOK w pobliżu Stoczni Jachtowej im. J. Conrada Korzeniowskiego (jacht budowali szkutnicy ze stoczni); nadzór budowy: Jerzy Mańkowski; rok budowy: 1971. Kupiony przez Ludomira Mączkę w 1972 r.

Na Marii kpt. Mączka przez 11 lat (1973-1984) prowadził rejs dookoła świata liczący ponad 70 tys. Mm (w tym 1500-milowy etap przebyty samotnie). W 1984 r. zostawił Marię w Hawrze, by popłynąć przez Przejście Północno-Zachodnie. Z Hawru do Polski przepłynął w roku 1991.

W sierpniu 1999, kpt. Mączka rozpoczął kolejny rejs Marią dookoła świata: trasa prowadziła przez Atlantyk do Cieśniny Magellana i przez wyspy Pacyfiku do Auckland, Nowa Zelandia. Tam, 16 grudnia 2000 r., Ludomir Mączka opuścił jacht i udał się na leczenie do Kanady. Przyjacielską opiekę nad Marią podczas jej postoju w Nowej Zelandii przejął Kazimierz Jasica, a dalej – z upoważnienia Ludomira – kpt. Maciej Krzeptowski, który za własne środki przygotował Marię do rejsu (korzystając z bazy u Kazimierza i Sherin Jasiców) i przyprowadził ją (ze zmieniającą się załogą) do Polski. W Szczecinie, 30 sierpnia 2003 r., Ludomir Mączka odebrał cumy, ale zdrowie nie pozwoliło mu na dalsze żeglowanie.

Obecnie armatorem Marii jest Zachodniopomorskie Stowarzyszenie „Dziedzictwo Morza”, a jacht żegluje zgodnie z życzeniem Ludomira: „Maria ma pływać”.

Antoni Ratajczak, Bartolomeu Dias Museum, Drzewo pocztowe, drzewo żelazne, filatelistyka, iron-wood tree, João da Nova, Krzeptowski, Ludomir, Mączka, Milkwood Tree, Mossel Bay, Pero de Ataíde, Poczta butowa, Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne, Poskantoorboom, Post Office Tree, Sideroxylon inerme, sy Maria, żelaźnik, złotorąbSzkic trasy sy Maria w czasie rejsu szlakiem Magellana (1999-2003)
szlak czerwony – trasa przebyta z udziałem kpt. Ludomira Mączki

szlak niebieski – trasa po wycofaniu się kpt. Mączki z powodu choroby (kpt. Maciej Krzeptowski)
źródło: Wiki 

 

Maciej Krzeptowski (ur. 1938) – doktor nauk przyrodniczych, biolog (ichtiolog), żeglarz, kapitan jachtowy, podróżnik, członek JK AZS Szczecin i Bractwa Wybrzeża – Mesy Kaprów Polskich, Honorowy Ambasador Szczecina, członek Yacht Klubu Rzeczypospolitej Polskiej (YKRP) i Rady Programowej Polskiej Fundacji Morskiej. Prawnuk Sabały.

W latach 2000-2003 był kapitanem jachtu Ludomira Mączki sy Maria w drugiej części drugiego rejsu Marii dookoła świata. Celem wyprawy, oprócz wyczynu żeglarskiego, było zebranie zbiorów muzealnych (geologicznych, przyrodniczych i etnograficznych) oraz prowadzenie badań naukowych w zakresie przyrody morza. Jacht zawinął do kilkudziesięciu portów morskich w 30 krajach. Za tę wyprawę został wyróżniony (razem z Ludomirem Mączką) Kolosem 2003 w kategorii „Żeglarstwo”.

Autor (m.in.):

„Marią” dookoła świata : 20 lat później. Warszawa : Poznaj Świat / Pelplin : Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, 2005, ISBN 83-7380-233-9.
[współautor: Wojciech Jacobson] Mam na imię Ludomir = My name is Ludomir. [tłum. Teresa Radziejewska] Wołczkowo : Oficyna In Plus, 2008, ISBN 978-83-89402-64-6.
Trzymam się morza. Szczecin : Rotary Club Szczecin, 2020. ISBN 978-83-95789-70-0.

Kazimierz Robak
29 czerwca 2024


► Żeglujmy Razem – powrót na Stronę Główną