Niemal równo 20 lat temu, w styczniu 2004 roku, na łamach pisma Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne ukazał się artykuł kpt. inż. Antoniego Ratajczaka pt. „Z pokładu jachtu s/y ‘Maria’ z wyprawy dookoła świata”. Wpisuje się on doskonale w omawianą tu tematykę stempli jachtowych (patrz: ►Wojciech Jacobson – „Tajemnicza koperta”◄), dlatego przytaczam go w całości, dodając niezbędne przypisy i ilustracje. (kr)
kpt. inż. Antoni Ratajczak
Z pokładu jachtu s/y „Maria” z wyprawy dookoła świata
Poczta butowa
Spośród korespondencji otrzymywanej z pokładu jachtu s/y „Maria”, na uwagę zasługuje list nadany na zasadzie „Paquebot” w dniu 10 marca 2003 roku, napisany dwa dni wcześniej.
Koperta ofrankowana polskim znaczkiem wrzucona została przez dowodzącego jachtem szczecińskiego żeglarza, dr. Macieja Krzeptowskiego do pojemnika w kształcie buta. Pojemnik posadowiony przy drzewie Milkwood Tree znajduje się w Mossel Bay, porcie położonym w Republice Południowej Afryki.
Koperta z buta – pojemnika, podjęta została przez miejscowy urząd pocztowy – po ostemplowaniu stemplem pocztowym (data 10 marca 2003 roku) została przesłana do Szczecina, gdzie miejsce nadejścia – lądowania koperty potwierdził 26 marca 2003 roku Urząd Pocztowy Szczecin 6.
Pobyt – cumowanie jachtu s/y „Maria” przypadł na 500 rocznicę istnienia poczty butowej Post Office Tree w Mossel Bay. Tutaj żeglarze odkrywcy z kolejnej wyprawy w poszukiwaniu szlaku wschodniego dookoła Afryki, swoje wiadomości – korespondencje zostawiali w bucie umieszczonym na drzewie Milkwood Tree (stąd dokładnie można mówić o poczcie ze skrzynki – buta, umieszczonego na drzewie).
Okolicznościowy stempel pocztowy w okręgu o średnicy 31 mm przedstawia drzewo Milkwood Tree oraz napis: „Old Post Office Tree – Ow Poskantoorboom 500 Years/Jaar Mosselbaai/Bay 2003 – 03 – 10”.
Otrzymany list – korespondencja, oprócz dokumentacji drugiej żeglarskiej wyprawy dookoła świata jachtu s/y „Maria”, stanowi materiał uzupełniający do naszej wiedzy o różnych formach obrotu przesyłek pocztowych. O tej formie obrotu przesyłek pocztowych nie ma wzmianki w Encyklopedii Polskiego Związku Filatelistów.
Ryc. 1. Okolicznościowy stempel pocztowy na kopercie „poczty butowej”, upamiętniający 500 rocznicę tej formy obrotu przesyłek pocztowych.
kpt. inż. Antoni Ratajczak
Pomorskie Wiadomości Filatelistyczne; rok V (8), nr 1/2004;
wyd. Polski Związek Filatelistów Okręg Pomorski; Gdańsk. ISSN: 1640-4912.
Uzupełnienia:
Okładka Pomorskich Wiadomości Filatelistycznych (rok V (8), nr 1/2004) oraz strona 88 z artykułem Antoniego Ratajczaka
źródło: Danzig.org / Danzig Philatelie, Danzig Briefmarken und Danzig Postgeschichte
Znaczek na kopercie opisanej przez Antoniego Ratajczaka
Poczta Polska; tytuł: „Mikołaj Kopernik, Aleksander Wolszczan”; seria: Polskie Milenium; projekt: Tomasz Bogusławski; nr katalogowy: 3786; w obiegu od: 2001-11-11; nominał: 1 zł; nakład: 850.000; druk offsetowy, format 39,5 x 31,25 mm; ząbkowanie: ZG 11:11½; papier: biały średni gładki fluorescencyjny
źródło: KatalogZnaczkow.net
Datownik okolicznościowy, którym stemplowane są przesyłki „poczty butowej”
źródło: Bartolomeu Dias Museum, Mossel Bay, RPA
Drzewo Pocztowe (afrikaans: poskantoorboom, ang. Post Office Tree) – liczące ponad 600 lat drzewo gatunku Sideroxylon inerme (pol. złotorąb mleczny, żelaźnik mleczny, drzewo żelazne mleczne; ang. milkwood tree, white milkwood tree, iron-wood tree) rosnące w Mossel Bay (obecnie na terenie kompleksu muzealnego Bartholomeu Dias przy Markstraat) w Republice Południowej Afryki.
„Drzewo pocztowe” (Sideroxylon inerme) w Mossel Bay, RPA
Fot: Adam Rodman; źródło: Atlas Obscura
Poczta butowa – w kwietniu 1501 r., powracający z Indii portugalski kapitan Pero de Ataíde, w poszukiwaniu rozproszonych przez sztorm statków z jego konwoju, tzw. Drugiej Armady , zawinął do zatoki Aguada de São Brás (dziś: Mossel Bay). Ponieważ nikogo nie spotkał, więc napisał list relacjonujący niebezpieczeństwa podczas żeglugi na wschód i napiętą sytuację polityczną w indyjskim królestwie-mieście Kalikat (dziś Kozhikode w stanie Kerala), gdzie Portugalczycy kupowali przyprawy. List zaadresował do wszystkich kapitanów płynących do Indii i włożył do buta, który zawiesił na drzewie żelaznym (Sideroxylon inerme) rosnącym nad strumieniem, z którego portugalskie statki zazwyczaj brały wodę. But i list znalazł, w lipcu 1501 r., admirał João da Nova, dowódca Trzeciej Armady płynącej po przyprawy do Kalikatu.
Od tego czasu drzewo, zwane Drzewem Pocztowym, stało się de facto skrytką pocztową: marynarze zostawiali tam listy w butach, żelaznych garnkach lub pod kamieniami, wierząc że wcześniej czy później dotrą do adresata.
W roku 1963 władze miejskie wybudowały pod Drzewem Pocztowym skrzynkę pocztową w kształcie buta. Listy do niej wrzucone stemplowane są datownikiem przypominającym, że pierwszym urzędem pocztowym w Południowej Afryce było drzewo.
Skrzynka pocztowa stojąca od 1963 r. pod Drzewem Pocztowym (Sideroxylon inerme) w Mossel Bay, RPA
źródło: Bartolomeu Dias Museum, Mossel Bay, RPA
Ludomir Mączka – urodzony we Lwowie 2 maja 1926 r. Geolog, żeglarz, człowiek przygody. Ukochał morze i żeglarską swobodę. Jako geolog pracował w Mongolii, Zambii, Ameryce Płd. Zasłynął rejsami morskimi, w tym jedenastoletnią włóczęgą dookoła świata na własnym jachcie „Maria”. Drugi podobny rejs przerwała na półmetku choroba. Brał udział w wyprawie arktycznej przez Przejście Północno-Zachodnie. Opłynął jachtem Australię i obie Ameryki. Brat Wybrzeża. Powszechnie znany i lubiany wśród żeglarzy w różnych krajach świata. Zmarł w Szczecinie 30 stycznia 2006 r.
[inskrypcja na głazie pamiątkowym poświęconym Ludomirowi Mączce, stojącym przed Jacht Klubem AZS Szczecin]
s/y Maria – Tahiti-kecz, marconi; dł. kadłuba: 9,80 m; dł. z bukszprytem: 11,20 m; szer.: 3,20 m, pow. ożagl.: 46 m2; silnik: Volvo Penta MD-2, 15 KM. Projekt: Wacław Liskiewicz (wzór: John Griffin Hanna i Colin Archer); materiał: szkielet dębowy, poszycie mahoniowe; miejsce budowy: Gdańsk, budowa prywatna na terenie ośrodka LOK w pobliżu Stoczni Jachtowej im. J. Conrada Korzeniowskiego (jacht budowali szkutnicy ze stoczni); nadzór budowy: Jerzy Mańkowski; rok budowy: 1971. Kupiony przez Ludomira Mączkę w 1972 r.
Na Marii kpt. Mączka przez 11 lat (1973-1984) prowadził rejs dookoła świata liczący ponad 70 tys. Mm (w tym 1500-milowy etap przebyty samotnie). W 1984 r. zostawił Marię w Hawrze, by popłynąć przez Przejście Północno-Zachodnie. Z Hawru do Polski przepłynął w roku 1991.
W sierpniu 1999, kpt. Mączka rozpoczął kolejny rejs Marią dookoła świata: trasa prowadziła przez Atlantyk do Cieśniny Magellana i przez wyspy Pacyfiku do Auckland, Nowa Zelandia. Tam, 16 grudnia 2000 r., Ludomir Mączka opuścił jacht i udał się na leczenie do Kanady. Przyjacielską opiekę nad Marią podczas jej postoju w Nowej Zelandii przejął Kazimierz Jasica, a dalej – z upoważnienia Ludomira – kpt. Maciej Krzeptowski, który za własne środki przygotował Marię do rejsu (korzystając z bazy u Kazimierza i Sherin Jasiców) i przyprowadził ją (ze zmieniającą się załogą) do Polski. W Szczecinie, 30 sierpnia 2003 r., Ludomir Mączka odebrał cumy, ale zdrowie nie pozwoliło mu na dalsze żeglowanie.
Obecnie armatorem Marii jest Zachodniopomorskie Stowarzyszenie „Dziedzictwo Morza”, a jacht żegluje zgodnie z życzeniem Ludomira: „Maria ma pływać”.
Szkic trasy sy Maria w czasie rejsu szlakiem Magellana (1999-2003)
szlak czerwony – trasa przebyta z udziałem kpt. Ludomira Mączki
szlak niebieski – trasa po wycofaniu się kpt. Mączki z powodu choroby (kpt. Maciej Krzeptowski)
źródło: Wiki
Maciej Krzeptowski (ur. 1938) – doktor nauk przyrodniczych, biolog (ichtiolog), żeglarz, kapitan jachtowy, podróżnik, członek JK AZS Szczecin i Bractwa Wybrzeża – Mesy Kaprów Polskich, Honorowy Ambasador Szczecina, członek Yacht Klubu Rzeczypospolitej Polskiej (YKRP) i Rady Programowej Polskiej Fundacji Morskiej. Prawnuk Sabały.
W latach 2000-2003 był kapitanem jachtu Ludomira Mączki sy Maria w drugiej części drugiego rejsu Marii dookoła świata. Celem wyprawy, oprócz wyczynu żeglarskiego, było zebranie zbiorów muzealnych (geologicznych, przyrodniczych i etnograficznych) oraz prowadzenie badań naukowych w zakresie przyrody morza. Jacht zawinął do kilkudziesięciu portów morskich w 30 krajach. Za tę wyprawę został wyróżniony (razem z Ludomirem Mączką) Kolosem 2003 w kategorii „Żeglarstwo”.
Autor (m.in.):
„Marią” dookoła świata : 20 lat później. Warszawa : Poznaj Świat / Pelplin : Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, 2005, ISBN 83-7380-233-9.
[współautor: Wojciech Jacobson] Mam na imię Ludomir = My name is Ludomir. [tłum. Teresa Radziejewska] Wołczkowo : Oficyna In Plus, 2008, ISBN 978-83-89402-64-6.
Trzymam się morza. Szczecin : Rotary Club Szczecin, 2020. ISBN 978-83-95789-70-0.
Kazimierz Robak
29 czerwca 2024
► Żeglujmy Razem – powrót na Stronę Główną
