W tym, ►co opisał Piotrek Kwasigroch◄, osobiście nie brałem udziału, więc tego nie komentuję. Ale relację Piotrka kończy zdjęcie, na którym jestem ja i chyba warto rozbudować trochę podpis.
Zakładam perty[1] na reję, która jest jeszcze w hali stoczniowej. Na Chopinie jest 12 rej. Każda reja ma dwie perty i dwie nok-perty – po obu stronach masztu.
źródło: Wiki.pl
Uczeń pracuje przy żaglu na rei: prawą nogą stoi na percie, lewą na nok-percie
(21 września 2016, rejs Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego na Pogorii, którą dowodził kpt. Krzysztof Grubecki; na rei – Witold Krautsztrung)
fot: Tatiana Shikhovtsova
Perty to stalowe liny z zaplecionymi uchami na obu końcach – łącznie 96 uch – i klajdowane[2], czyli owijane juzingiem, na całej długości.
Wszystkie sploty (czyli ucha) zrobiłem osobiście. Klajdunek robiłem częściowo ja, częściowo bosman Stefan Kowalewski. Klajdowanie udało się nam częściowo zmechanizować, bo mieliśmy do dyspozycji tokarnię, ale to szczegóły techniczne.
Ostatnim etapem zabezpieczania lin stalowych jest smołowanie/malowanie. Dawniej po prostu używano smoły drzewnej. Obecnie to jest cała gama lakierów różnego typu (ale to już chemia).
Na Chopinie wanty nie były malowane (szczególnie myślę o smole), a klajdowane czarnym sznurkiem – chodziło o to, aby się nie brudzić przy wchodzeniu. Natomiast płótno do owijania liny przed klajdowaniem było nasycane łojem końskim, którego nie wymywa woda – co wyczytałem gdzieś w starej literaturze. Stefan bosman załatwił ten łój w jakiejś rzeźni i to się doskonale sprawdziło, smarowaliśmy też tak gwinty szakli.
Rysunek kompletu narzędzi do klajdowania (klajdownica – serving mallet)
źródło:, Chas L. Spencer – Knots, Splices & Fancy Work (Glasgow : Brown, Son & Ferguson Ltd., 1958)
arch. Ziemowit Barański
Krótko mówiąc zrealizowałem wtedy swoje młodzieńcze marzenie, aby być bosmanem, bo o byciu kapitanem nie marzyłem.
Na Darze Pomorza też mieszkałem: pierwszy raz latem 1991 roku i tylko z Markiem Siwkiem – elektrykiem na Chopinie, a później już cały czas byłem w stoczni przy budowie Chopina. Od stycznia 1992 prace wykończeniowe takielunku robiłem razem z młodzieżą.
Dla porządku wyliczam.
Latem 1988 roku byłem szefem szkolenia na obozie w Poraju, przed International Class Afloat, czyli Międzynarodową Szkołą pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego.
Od 27 sierpnia 1988 do 19 maja 1989 – byłem pierwszym oficerem i dyrektorem szkoły w rejsie Międzynarodowej Szkoły pod Żaglami na Pogorii, na trasie Gdynia – Gdynia, wokół Ameryki Południowej.
Od lipca 1990 byłem „kapitanem statku w budowie”, a statkiem oczywiście był STS Fryderyk Chopin.
Od 3 do 12 lipca 1991 byłem zastępcą kapitana Pogorii (kapitanem był Jan Trammer) na rejsie kwalifikacyjnym do pierwszej Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego na Chopinie, który wciąż był w budowie.
W budowie Chopina uczestniczyłem od początku. Razem z Krzysztofem Baranowskim zabiegałem o sponsorowanie budowy statku lub o dary w naturze: liny, dakron na żagle itd.
1990, jesień: pierwsza fotografia Fryderyka Chopina po wykonaniu kadłuba;
od lewej: Marek Siwek, Krzysztof Baranowski
arch. Ziemowit Barański
W lecie 1991 mieszkałem w Gdyni – na Darze Pomorza – przygotowując liny olinowania stałego: cięcie na wymiar i malowanie przeciwkorozyjne. Częściowo pomagali przyszli uczniowie.
Grudzień 1991: po zakończeniu prac kadłubowych i postawieniu masztów jeszcze przed malowaniem kadłuba;
od lewej: Andrzej Obel, ja, Marek Siwek, Krzysztof Źródlak
arch. Ziemowit Barański
Od listopada 1991 mieszkałem stale w Gdyni, w wynajętym mieszkaniu, z bosmanem Stefanem Kowalewskim i elektrykiem Markiem Siwkiem. Pracowaliśmy na Stoczni, głównie przy przygotowaniu olinowania stałego i ruchomego oraz żagli.
Styczeń 1992, prace takielatorskie na Chopinie: na rei bosman Stefan Kowalewski i ja (stoję na nok-percie)
arch. Ziemowit Barański
Od stycznia 1992 mieszkałem na żaglowcu, gdzie również mieszkała większa część uczennic i uczniów, którzy mieli później popłynąć w pierwszym rejsie Chopina. Wszyscy byli zaokrętowani, mieli lekcje, bo już była na statku kadra nauczycielska i pracowali przy taklowaniu żaglowca, Było to głównie klajdowanie want, wykonywanie drablin[3] na wantach[4] i przygotowanie takielunku ruchomego i żagli. Tak że można powiedzieć, że pierwsza Szkoła pod Żaglami na Chopinie zaczęła się w styczniu 1992.
Styczeń 1992: wykonuję prace takielatorskie na Chopinie
arch. Ziemowit Barański
Na pierwszym planie: drablinki i wanty Pogorii
(8 września 2016, Pogoria płynie przez Bosfor)
fot: Kazimierz Robak
Wspinaczka na reje po drablinkach między wantami
(19 września 2016, Pogoria, Morze Czarne)
fot: Tatiana Shikhovtsova
W lutym 1992 odbyły się próby morskie Chopina – robiłem na nim pierwszy zwrot przez sztag – i już nie byłem „kapitanem statku w budowie”, tylko objąłem stanowisko kapitana.
Po próbach morskich (luty 1992) nastąpiło ostateczne zaokrętowanie załogi i żaglowiec został przejęty oficjalnie od Stoczni.
29 lutego 1992 odbyło się na Chopinie pierwsze oficjalne podniesienie bandery, a później był rejs. W morze wyszliśmy 4 marca 1992 r.
W tym pierwszym rejsie Fryderyka Chopina byłem kapitanem na odcinku Gdynia – Kadyks (27 lutego – 27 kwietnia 1992), na odcinku Kadyks – Las Palmas (27 kwietnia – 11 maja 1992) byłem zastępcą kapitana (kapitanem był Krzysztof), a później znów byłem kapitanem na odcinku Nowy Jork – Gdynia (4 lipca – 9 września 1992).
Tyle suchych faktów. Jak odbierali i pamiętają to młodzi, to już oni wiedzą najlepiej – i dobrze, że opisują. Z tego, co wiem, jest ciekawy opis Izy Kłossowskiej, może napiszą inni?
Kwiecień 1992: wcześniej taklowali żaglowiec w stoczni – uczennice i uczniowie I semestru Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego na marsie fokmasztu Fryderyka Chopina; widać wyraźnie pertę i nok-pertę, i to że nie wszyscy zachowują się na rei zgodnie z regulaminem
arch. Ziemowit Barański
Żeby zakończyć czymś śmiesznym – anegdotka prawdziwa.
Gdzieś w styczniu czy lutym załatwiłem szczepienie całej załogi na febrę i cholerę, bo podczas rejsu trzeba było mieć „żółtą książeczkę” z aktualnymi wpisami.
Międzynarodowa Książeczka Szczepień WHO, tzw. żółta książeczka
arch. Kazimierz Robak
Na Chopina przyszła pielęgniarka, wszystkich zaszczepiła i powiedziała, że na drugi czy trzeci dzień szczepieni mogą się czuć osłabieni. Dodała też, że w tym okresie nie można pić napojów alkoholowych. Wtedy Marek, nasz elektryk, zapytał jakiej produkcji jest szczepionka. Pielęgniarka odpowiedziała, że rosyjskiej. Na to Marek: „Jeżeli rosyjskiej, to przecież niemożliwe, żeby nie można było pić”.
Ziemowit Barański
15 marca 2024
Dobór fotografii, przypisy i postscriptum: Kazimierz Robak
PS.
Załoga STS Fryderyk Chopin w jego pierwszym rejsie[5]
Od 27 lutego (Gdynia) do 27 kwietnia 1992 (Kadyks)
z młodzieżą ze Szkoły Pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego
Kapitan: Ziemowit Barański.
Załoga etatowa: Marek Capała (I mechanik), Danuta Kowalewska (kuk), Stefan Kowalewski (bosman), Marek Kowalski (II mechanik), Tomasz Nowotarski (piekarz), Marek Siwek (elektryk); Ireneusz Śliwiński (mechanik gwarancyjny Stoczni Dora; 19 marca, Cuxhaven – 11 kwietnia, Glasgow); Marcin Peresada (4 marca – 11 kwietnia) – operator filmowy).
Kadra oficersko-nauczycielska: Tomasz Dobrucki (II oficer), Maciej Duma (IV oficer), Jerzy Leśniewski (I oficer), Andrzej Obel (żaglomistrz), Alicja Radoń, Robert Sienkiewicz (III oficer), Bogusław Urbanowicz, Marek Walczyński, Wojciech Źródlak (do 11 kwietnia).
Uczennice i uczniowie: Paweł Andruchowicz (do 11 maja, Las Palmas), Włodzimierz Babś, Jarosław Bazeli (do 14 sierpnia, Liverpool), Marta Byczkowska (do 5 lipca, NYC), Dorota Glińska (do 11 kwietnia, Glasgow), Gerard Gliński (do 11 kwietnia, Glasgow), Witold Grela (do 11 kwietnia, Glasgow), Maciej Guziak (do 9 września, Gdynia), Krzysztof Hliniak (do 11 maja, Las Palmas), Bartosz Iljin (do 11 kwietnia, Glasgow), Marta Karska (do 11 maja, Las Palmas), Jarosław Klech (do 11 maja, Las Palmas), Izabella Kłossowska (do 5 lipca, NYC), Anna Kodziszewska (do 11 maja, Las Palmas), Michał Kołakowski (do 5 lipca, NYC), Karolina Kurtz (do 11 kwietnia, Glasgow), Rafał Marciniak (do 13 lipca, Boston), Ivo Nikić (do 11 maja, Las Palmas), Marek Neumann (do 11 kwietnia, Glasgow), Sabina Pilot (do 5 lipca, NYC), Aleksandra Olszowska (do 27 kwietnia, Kadyks), Piotr Rasiński (do 11 maja, Las Palmas), Sebastian Śmiech (do 11 kwietnia, Glasgow), Agnieszka Uczciwek (do 11 kwietnia, Glasgow), Grzegorz Urban (do 27 kwietnia, Kadyks).
Od 2 kwietnia 1992 (Dublin): David Heywood-Jones, Andrew Hetherington.
Od 9 kwietnia 1992 (Greenock): Tanya Allison, David Collin, Gary Daniels, Mary Devine, James Docherty, Paul Duff, Brian Goldsworthy, Lyne MacKenzie, Robert Kirkpatrick, Rosemary Mac Lachlan, Ann Marie Melley, Rory Mitchell, Lesley Ann Muirhead, Nicola Slater, John Stonier, Marina Stucchi, Lee Ann Telford.
Trasa: Gdynia – Kilonia (7 marca 1992), Kanał Kiloński (8 marca), Hamburg (9-15 marca) i Cuxhaven (16-19 marca) – Dublin (30 marca – 2 kwietnia) – Lamlash (wyspa Arran; 5-7 kwietnia), Greenock (7-10 kwietnia) i Glasgow (10-12 kwietnia); dalej, razem z młodzieżą szkocką, przez Zatokę Biskajską, do Zatoki Sagres (21-22 kwietnia) i Kadyksu (23-27 kwietnia).
Oficjalne daty trwania Szkoły: 27 lutego (wyjście z Gdyni 4 marca) – 27 kwietnia 1992 (Kadyks).
Czas trwania: 61 dni.
Dystans: 3235 Mm.
Od 27 kwietnia (Kadyks) do 5 lipca 1992 (Nowy Jork)
Kapitan: Krzysztof Baranowski.
Załoga etatowa: Marek Capała (I mechanik), Stefan Kowalewski (bosman), Marek Kowalski (II mechanik), Tomasz Nowotarski (piekarz; do 7 lipca), Marek Siwek (elektryk).
Kadra oficersko-nauczycielska: Tomasz Dobrucki (I oficer), Jarosław Kornacki (do 15 lipca, Boston), Jerzy Leśniewski (I oficer), Karmena Stańkowska (do 13 lipca, Boston), Marek Walczyński; ekipa TV Kraków: Andrzej Germann, Marian Curzydło, Jerzy Jędrzejczyk; Marcin Peresada (operator filmowy; do 15 lipca, Boston);
od 13 czerwca (San Juan, Puerto Rico): Frank Scott (I oficer), Karmena Stańkowska (II oficer; do 13 lipca, Boston), Vic Dowling (III oficer); Bruce Adlam (IV oficer), Alistair James Shields (midshipman).
Uczennice i uczniowie polscy: Jarosław Bazeli (do 14 sierpnia, Liverpool), Marta Byczkowska (do 5 lipca, NYC), Maciej Guziak (do 9 września, Gdynia), Krzysztof Hliniak (do 11 maja, Las Palmas), Marta Karska (do 11 maja, Las Palmas), Jarosław Klech (do 11 maja, Las Palmas), Izabella Kłossowska (do 5 lipca, NYC; Kadyks – NYC asystentka II oficera), Anna Kodziszewska (do 11 maja, Las Palmas)Michał Kołakowski (do 5 lipca, NYC), Rafał Marciniak (do 13 lipca, Boston), Ivo Nikić (do 11 maja, Las Palmas), Sabina Pilot (do 5 lipca, NYC; pełniła funkcję kuka/ asystenta kuka), Piotr Rasiński (do 11 maja, Las Palmas) + Alexis Komenda (Francja).
Załoga szkocka: Tanya Allison, David Collin (IV oficer), Gary Daniels (do 29 kwietnia), Mary Devine, James Docherty, Paul Duff, Brian Goldsworthy (do 13 lipca), Lyne MacKenzie, Robert Kirkpatrick, Rosemary Mac Lachlan, Ann Marie Melley, Rory Mitchell, Lesley Ann Muirhead, Nicola Slater, John Stonier, Marina Stucchi, Lee Ann Telford.
10 maja (Las Palmas) – 13 lipca (Boston, US): Elizabeth Blake (kuk, do 10 sierpnia, Liverpool), Elaine Bonyan, Nigel Bratten, Jain Broff, Colin Butters, Allison Clark, Angela Fleet, William Forsyth, Jane Gallaher, Brian Goldsworthy, Alisa MacDonald, Jason McNab, Ian Morgan, Dominic Pain, Steven Patterson, Tilo Philips, Steven Reynolds, Pauline Rome, Errol G. Ross, Kelly Stuart, Tracy Stocks, Shona Thomson, Scott Wallace, Martin Wial;
13 czerwca (San Juan, Puerto Rico) – 13 lipca (Boston, US): Bruce Adlam, Stephen Adlen, Mark Aikman, Sara Brennan, Fiona Cameron, Robert Collins, Aron Cool, Victor Dowling, Paul Fletcher, Mary Galbraith, Sheron Gardner, Hugh Gourlay, Lucy-Anne Hemming, Eilioth Henderson, Gavin Hunter, Elaine Hyatt, Julie Lea, Keith Luke, Paul Pratley, William Ralston, Ian Riddel, Christopher Rose, Joseph Sanders, Douglas Scott, Janine Smithers, William Sterley, Gordon Stuart.
14-15 czerwca: dziennikarze: Christopher Cox, Brian Wolski.
Trasa: Kadyks (27 kwietnia – 3 maja 1992), Ponta Delgada (7 maja), Las Palmas (8-12 maja), San Juan, Puerto Rico (1-4 czerwca), Culebra, P.R. (5-7 czerwca), Cayo Norte, P.R. (7-8 czerwca), San Juan, P.R. (9-14 czerwca), St. George’s, Bermuda (22-27 czerwca), Nowy Jork (3-5 lipca).
Oficjalne daty trwania etapu: 27 kwietnia (Kadyks) – 5 lipca 1992 (Nowy Jork).
Czas trwania: 70 dni.
Dystans: 5655 Mm.
Od 5 lipca (Nowy Jork) do 10 sierpnia 1992 (Liverpool)
Kapitan: Ziemowit Barański.
Załoga etatowa: Marek Capała (I mechanik), Stefan Kowalewski (bosman), Marek Kowalski (II mechanik), Tomasz Nowotarski (piekarz; do 7 lipca), Marek Siwek (elektryk); Elizabeth Blake (kuk).
Kadra oficerska: Frank Scott (I oficer), Jan Trammer (III oficer, kapitan stażysta; do 14 sierpnia, Liverpool), Bogusław Urbanowicz (II oficer, radiooficer), Włodzimierz Wieczorkiewicz (IV oficer i ochmistrz; do 11 sierpnia).
Załoga (od 13 lipca): Mike Alden, Alexander Atken, Simon Batchelor, Jarosław Bazeli (do 14 sierpnia, Liverpool), Julie Beard (do 7 sierpnia), Richard Bowes, Duncan Breminer, Jacqueline Brown, Cardine Bruce, Sara Cress (do 7 sierpnia), Michael Dunthorne, Colin Goldsworthy, Maciej Guziak (do 9 września, Gdynia), Neil Hamilton, Fiona Hall (organizatorka rejsu ze strony szkockiej), Ellie Houchiss, William Johnston, Keith Laird, Max Latey, Barry Lucas, Tilley Mack, John McCaley, Paul McNamara, Joseph McNight, Kathleen Murray, Richard Pacitti, Edward Pidcock, Simon Strimshaw, Bruce Smollet, June Simpson, Belinda Sales, Janet Scott, Laura Scott, Stephen Thomison, Angela Ure, Mark Wilson.
Trasa: Nowy Jork (5-7 lipca), Newport (8-9 lipca), Boston (10-16 lipca), Castletown, Isle of Man, UK (7-9 sierpnia), Liverpool (10 sierpnia).
Oficjalne daty trwania etapu: 5 lipca (Nowy Jork) – 10 sierpnia 1992 (Liverpool).
Czas trwania: 37 dni.
Dystans: 3607,8 Mm.
Od 10 sierpnia 1992 (Liverpool) do 9 września 1992 (Gdynia)
Kapitan: Ziemowit Barański.
Zastępca kapitana: Jerzy Leśniewski
Załoga zawodowa i oficerowie: Daria Druzgała (pomocnik kucharza), Maciej Guziak (pomocnik mechanika), Stefan Jonczykowski (II oficer), Stefan Kowalewski (bosman), Danuta Kowalewska (kuk), Marek Kowalski (I mechanik) , Wojciech Kuźnicki (III oficer), Marek Siwek (elektryk), Piotr Terpiłowski (motorzysta), Grzegorz Urban (z-ca I oficera), Bogusław Urbanowicz (I oficer; do 6 września).
Załoga: Michael Alden, Jan Baranowski (26 sierpnia do 5 września), Tomasz Barański (od 26 sierpnia), Manfred Bornitz (17 do 26 sierpnia), Tomasz Bucholz, Elain Bunyan (18 do 30 sierpnia), Izabela Gajda (30 sierpnia do 5 września), Anny Gilbert, Maciej Guziak, Thomas Harding (do 18 sierpnia), Anna Kodziszewska, Alexis Komenda (do 18 sierpnia), Jerzy Komenda (do 30 sierpnia), Torsten Kühn (17 do 26 sierpnia), Andrzej Obel (13-28 sierpnia), Edmund Snopczyński (od 26 sierpnia), Karmena Stańkowska (od 26 sierpnia), Jacek Szut (14-28 sierpnia), Harry Thompson (do 18 sierpnia), Agata Wirowska;
30 sierpnia – 6 września: 31-osobowa grupa niemiecka;
6-9 września: 38-osobowa grupa polska.
Trasa: Liverpool (10-16 sierpnia), Dublin (17-18 sierpnia), Bremerhaven (25-31 sierpnia), Travemünde (4-5 września), Burgstaaken, Fehmarn (5 września), Travemünde (6 września), Gdynia (9 września).
Oficjalne daty trwania etapu: 10 sierpnia (Liverpool) – 9 września 1992 (Gdynia).
Czas trwania: 31 dni.
Dystans: 2094,9 Mm.
[1] Perta – w przypadku ożaglowania rejowego, lina podwieszona na „szelkach” (krótkich odcinkach liny) ok. 60-80 cm pod reją, na której stoją marynarze opierający się o reję, np. podczas sprzątania (zwijania) żagla rejowego. Wiki.pl <https://pl.wikipedia.org/wiki/Perta>
[2] klajdunek [z niem. Kleedern], motowiązanie – sposób zabezpieczenia splotu liny poprzez owinięcie bandażem z płótna żaglowego i bardzo ciasne obwiązanie nicią żaglową lub juzingiem, zazwyczaj z użyciem narzędzia zwanego owijakiem [lub klajdownicą]. Klajdunek na linach stalowych zabezpiecza sploty przed brudem i wilgocią, a jednocześnie chroni dłonie przed poranieniem sterczącymi końcówkami pokrętek stalówki. [Furmaga, Lesław i Józef Wójcicki. Mały słownik morski. Gdynia; Wyd. Mitel, 1993]
[3] drablinka, drablina, wyblinka, szczebel linowy – krótka linka łącząca poziomo dwie sąsiednie wanty, tworząca w ten sposób szczebel drabiny linowej wykorzystywanej do wspinania się na maszt. [Furmaga, Lesław i Józef Wójcicki. Mały słownik morski. Gdynia : Wyd. Mitel, 1993]
[4] wanta (z niem. want, z niderl. want) – lina olinowania stałego stabilizująca maszt w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny symetrii jednostki pływającej [czyli: idąca od burty do masztu]. Wanty występują symetrycznie parami na obu burtach, a na większych jachtach i żaglowcach jest ich zwykle kilka par. Zazwyczaj wykonane są z lin plecionych z drutów ze stali węglowej powlekanych antykorozyjną warstwą cynku. [Dziewulski, Jerzy W. Wiadomości o jachtach żaglowych. Warszawa : Alma-Press, 2008; s. 366-368]
[5] Na podstawie: Dzienników Jachtowych STS Fryderyk Chopin (nr rej. PZŻ 2235/90 i 2236/90), notatek z archiwum kpt. Ziemowita Barańskiego, oraz zapisków i kwerendy wśród załogi, przeprowadzonej przez Izabellę Kłossowską, której w tym miejscu składam specjalne podziękowania. KR.
► Żeglujmy Razem – powrót na Stronę Główną
