2019 – Rok Prasy Morskiej. Marek Słodownik: Biuletyn Miesięczny Portu Gdyńskiego (1931

Pismo wydawane było w latach 1931-1939: początkowo (do września 1931 roku) pod tytułem „Biuletyn Miesięczny Portu Gdyńskiego”, następnie jako „Wiadomości Portu Gdyńskiego”, a od stycznia 1939 – po dołączeniu do periodyku zagadnień związanych z pracą portu w Gdańsku – jako „Wiadomości Portowe”.

Geneza pisma wywodzi się z sukcesu „Żeglarza Polskiego” – podobnego periodyku, kierowanego przez Józefa Klejnota-Turskiego, które informowało o pracach portu gdańskiego w latach 1927-32.

Okładka pierwszego numeru z lutego 1931 r.

Początkowo wydawcą pisma Biuletyn Miesięczny Portu Gdyńskiego – o charakterze typowego biuletynu – był Urząd Morski, a sam tytuł miał bardzo skromną szatę graficzną. Na siedmiu stronach papieru gazetowego zamieszczono informacje na temat ważniejszych wydarzeń w porcie, statystyki ruchu portowego, obrotu towarów oraz tabele ilustrującą ruch pasażerów i pracę polskich statków w minionym miesiącu.

Te tematy w kolejnych miesiącach stały się tytułami poszczególnych rubryk, co porządkowało nieco układ graficzny biuletynu. Pismo kosztowało 1 złoty, a prenumerata roczna została ustalona w wysokości 10 złotych.

Już po wydaniu 9 numerów tytuł przeszedł zasadniczą metamorfozę.

Na jej temat wypowiedziała się redakcja w tekście zapowiadającym zmiany (pisownia oryginalna):

Od początku roku bieżącego Urząd Morski w Gdyni wydaje „Biuletyn Miesięczny Portu Gdyńskiego”, w którym ogłasza statystyki portowe i podaje ważniejsze informacje o porcie. Wydawnictwo to spotkało się z żywem zainteresowaniem w całym kraju, ze względu zaś na dodatkowy tekst angielski w tabelach statystycznych – zdobyło czytelników również zagranicą. Dlatego też obecnie władze portowe weszły w porozumienie z Państwową Agencją Telegraficzną (PAT-em) celem rozszerzenia wydawnictwa, dzięki czemu odtąd będzie ono ukazywać się w nowej szacie oraz pod nowym tytułem „Wiadomości Portu Gdyńskiego”. […] Celem bezpośrednim „Wiadomości” jest informowanie społeczeństwa o porcie gdyńskim i jego pracy, która staje się coraz bardziej różnostronna. Cel ostateczny – to oparcie stosunku społeczeństwa do Gdyni nie na samym tylko sentymencie, lecz przedewszystkiem na poznaniu i zrozumieniu roli i znaczenia dla państwa własnego portu.^[1]

Okładka numeru październikowego z 1931 r., po zmianie formuły wydawniczej pisma i jego układu graficznego

Pismo zwiększyło nieco format, zyskało sztywną oprawę z kartonowego papieru o wysokiej gramaturze oraz okładkę, na której drukowano teraz ilustracje nawiązujące do tematyki periodyku. Ukazywało się bardzo regularnie: do końca jego istnienia wydrukowano 114 wydań, co pokazuje, że był to tytuł o stabilnej pozycji na rynku, mający silnego wydawcę, gwarantującego regularność publikacji.

Wydawcą Wiadomości Portu Gdyńskiego została Polska Agencja Telegraficzna, co może być nieco zaskakujące wziąwszy pod uwagę profil jej działania. Tematykę poświęconą pracy portu gdyńskiego dalej opracowywał miejscowy Urząd Morski, natomiast część publicystyczno-informacyjną – PAT. Początkowo rodziło to nieco komplikacji, ale uporano się z tym problemem dość szybko.

Okładka numeru pisma z sierpnia 1938 r. po przejęciu przez PAT

Siedziba redakcji do roku 1939 znajdowała się w Warszawie przy ulicy Miodowej 22, aby następnie zostać przeniesioną do Gdyni. Redaktorami tytułu byli kolejno: Oskar Stempel, do końca roku 1936, Jerzy de Nisen, który swą misję pełnił bardzo krótko, bo zaledwie przez trzy miesiące 1937 roku, Henryk Tetzlaff kierujący redakcją od kwietnia do grudnia 1937 roku oraz Waldemar Downarowicz pracujący na tym stanowisku do końca kolejnego roku.

Po zmianie tytułu kierownictwo redakcji objął Edward Hauptman, ale od wiosny 1939 roku na fotel redaktora powrócił Waldemar Downarowicz.

Tytuł powołano do życia w celach stricte informacyjnych i nie miało ono ambicji opiniotwórczych ani publicystycznych. Adresowane było do kręgów biznesowych związanych z gospodarką morską, a w szczególności do firm działających w porcie gdyńskim. Ukazywało się w wersji dwujęzycznej: część materiałów była publikowana także po angielsku, co ułatwiało korzystanie z pisma przedstawicielom zagranicznych kompanii żeglugowych.

Wybrane numery koncentrowały się na wymianie handlowej dokonywanej drogą morską z wybranymi krajami i tak np. w roku 1934 opisano relacje handlowe z Łotwą, Szwecją i Finlandią.

Strona tytułowa numeru pisma z czerwca 1934 r., po zmianie formuły wydawniczej;
na zdjęciach (od lewej): premier Łotwy Kārlis Ulmanis, premier RP Leon Kozłowski

Pismo miało tradycyjny i bardzo zachowawczy układ, a większość każdego numeru wypełniały komunikaty związane z pracą portu, statystyki ruchu portowego, kronika portowa, wiadomości celne i transportowe.

Od drugiego numeru dodano także rubrykę „Ważniejsze wydarzenia w porcie”, w której informowano o pracy portu gdyńskiego.

Kolejną metamorfozę tytuł przeszedł w 1933 roku, kiedy to od lipca zamieniono kolejność najważniejszych działów. Od tego miesiąca dział nieurzędowy przesunięto na czoło pozbawiając go tytułu, podczas gdy dział urzędowy, zawierający dane na temat pracy portu i charakteru przeładowywanych towarów, zepchnięty został na koniec numeru. Dzięki temu pismo nabrało charakteru periodyku bardziej popularnego i zachęcało do czytania, ponieważ tabele, zestawienia i wykresy przesunięto na koniec każdego z wydań.

Okładka numeru pisma z 1934 roku, po zmianie formuły wydawniczej oraz wprowadzeniu koloru na okładkę

Od 1936 roku zadebiutowała na łamach pisma także gdyńska kronika miejska, co było kolejnym krokiem w kierunku zbliżenia Wiadomości do rynku czytelniczego i stanowiło próbę zwiększenia zainteresowania specjalistycznym wszak tytułem. Stałe rubryki wypełniały nawet powyżej sześćdziesięciu procent powierzchni, pozostałe miejsce przeznaczano pod materiały o charakterze problemowym lub informacyjnym, ale podawano je w sposób suchy i nieco sprawozdawczy.^[2]

Okazjonalnie sięgano po materiały publicystyczne, jednak zawsze była to tematyka patriotyczna, związana najczęściej z dorocznymi celebracjami Dni Morza.^[3]

Okładka pisma z czerwca 1934 r., poświęconego Świętu Morza

Okładka pisma z maja 1935 r., po śmierci marsz. Józefa Piłsudskiego

Po roku 1934 pojawiała się na łamach Wiadomości także tematyka kolonialna, jednak w bardzo ograniczonym zakresie i w kontekście bardziej informacyjnym niż agitacyjnym.^[4] Dokonywano także zestawień emigracji Polaków z rozbiciem na emigrację europejską i zamorską w celu pokazania jak wiele jeszcze statków będzie potrzebowała marynarka handlowa, aby przewieźć rosnącą liczbę polskich emigrantów.[5] W tym kontekście wspominano również o konieczności zwiększenia potencjału przemysłowego wokół portu, aby wykorzystać wszystkie atuty Gdyni. Nawoływano także do zacieśnienia współpracy pomiędzy portem gdyńskim a zagranicznymi odpowiednikami widząc w tym szansę na powiększanie potencjału krajowego portu.^[6]

Wielką dyskusję wywołał materiał problemowy poświęcony ładunkom drobnicowym, które zawsze nastręczały portom wielu problemów i kosztów. Skrzynie zbiorowe, czyli kontenery, rozwiązywały większość problemów, ale prowokowały zarazem nowe, głównie wynikające z konieczności dokonania standaryzacji wielkości i wagi.^[7]

Okładka pisma z 1939 roku, jednego z ostatnich wydań przed wybuchem wojny

Wiadomości Portu Gdyńskiego to jeden z nielicznych w polskiej prasie międzywojennej tytuł o tematyce morskiej, który mając stabilne podstawy finansowe ukazywał się regularnie i prezentował niezwykle stabilną formułę wydawniczą.

Wydawany przez agendę rządową nie borykał się z problemami charakterystycznymi dla większości ówczesnej prasy, ponadto wypełniał lukę informacyjną na temat pracy portu gdyńskiego, a od 1939 roku, także gdańskiego.

Jest także przykładem tytułu, który w trakcie rynkowej egzystencji zmienił kategorię stając się z biuletynu branżowego pismem gdyńskim, by w roku 1939 zostać tytułem o charakterze ogólnobranżowym informując o pracy całego sektora gospodarki. Prawie nie podejmował bieżącej problematyki morskiej pozostając wąsko sprofilowanym periodykiem skierowanym do określonej grupy zawodowej.

Ewolucja tytułu:

● 1931 Biuletyn Miesięczny Portu Gdyńskiego – The Monthly Bulletin of the Port of Gdynia
● 1931-1938 Wiadomości Portu Gdyńskiego
● 1939 Wiadomości Portowe – Hafennachrichten – Port News – Bulletin des ports

Tekst i reprodukcje: Marek Słodownik

[1] [ba]. „Od Redakcji”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Zesz. 9. Październik 1931; str. 1.

[2] Leitgeber, Bolesław. „ O nowe zamorskie rynki eksportowe dla Polski”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 7. Lipiec 1934; str. 3-4.
[ba]. „Statystyka ruchu w porcie za m. czerwiec”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 7. Lipiec 1934; str. 8.
Witwicki, Bohdan. „O usprawnienie pracy portu gdyńskiego”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 3. Marzec 1934; str. 1-3.
Koselnik, B[olesław]. „Rola Banku Gospodarstwa Krajowego w porcie gdyńskim”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 1. Styczeń 1935; str. 1-2.
J.G. „Pierwsza podróż m/s ‚Piłsudski’”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 9. Wrzesień 1935; str. 1-2.
(t.). „O nowe możliwości dla Polskiej Żeglugi Przybrzeżnej”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 8. Sierpień 1938; str. 12-13.
Adamski, Z. „Port rybacki w Wielkiej Wsi”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 1. Styczeń 1938; str. 8-9.
[ba]. „Powrót ‚Daru Pomorza’”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 6. Czerwiec 1937; str. 19.

[3] [ba]. „Hasłem Polski – Dozbrojenie na morzu”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 6. Czerwiec 1936; str. 1-2.

[4] [ba]. „Liga Morska i Kolonjalna”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 6. Czerwiec 1936; str. 16-17.

[5] [ba]. „Polska emigracja zamorska”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 8/1933; str. 1.

[6] Marczyński, Antoni. „Możliwości współpracy Gdyni z portem Casablanca”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 3. Marzec 1935; str. 3-5.

[7] J.J. „Transport towarów w skrzyniach zbiorowych”. Wiadomości Portu Gdyńskiego. Nr 5. Maj 1938; str. 4-5.

Rok Prasy Morskiej to akcja mająca na celu uczczenie 100. rocznicy wydania pierwszego polskiego czasopisma morskiego. Jej celem jest przybliżenie zagadnień związanych z czasopiśmiennictwem morskim w odrodzonej Polsce i pokazanie współczesnemu czytelnikowi wybranych tytułów prasowych o tematyce morskiej i żeglarskiej. Pomysłodawcą akcji jest red. Marek Słodownik.