„Żeglarz polski – cały świat stoi mu otworem.”
W imieniu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej ja, generał broni Józef Haller, obejmuję w posiadanie ten oto prastary Bałtyk słowiański.
Tak 10 lutego 1920 roku generał Józef Haller „zaślubił” dla odrodzonej Rzeczypospolitej polski Bałtyk, wrzucając do wód Zatoki Puckiej jeden z dwóch pierścieni, podarowanych mu przez mieszczan Gdańska. We czwartek, 10 lutego 2022 r., odbyły się w Pucku kolejne uroczyste obchody 102-lecia tego symbolicznego aktu, tak ważnego dla Polski i dla polskich żeglarzy.
Warto pamiętać, co 102 lata wcześniej wydarzyło się w Pucku.
„Wkroczenie wojsk polskich do Pucka – zaślubiny Polski z morzem”
(1920-02-10, Puck; autor: NN; fotografia cz-b.: odbitka z negatywy szklanego; Narodowe Archiwum Cyfrowe, 3/1/0/1/347)
Decyzje o przyznaniu II Rzeczypospolitej dostępu do morza zapadły w czerwcu 1919 roku. W styczniu 1920 roku żołnierze Frontu Pomorskiego, pod dowództwem gen. Józefa Hallera, przejęli od wycofujących się wojsk niemieckich Toruń, a potem kolejne miejscowości. Marsz zakończył się w Pucku, gdzie 10 lutego 1920 doszło do uroczystych Zaślubin Polski z Morzem. Władze II RP nadały zaślubinom wielką rangę. Generałowi J. Hallerowi towarzyszyła delegacja Sejmu i rządu, dyplomaci, i licznie zgromadzeni Kaszubi.
Teraz wolne przed nami światy i wolne kraje. Żeglarz polski będzie mógł dzisiaj wszędzie dotrzeć pod znakiem Białego Orła, cały świat stoi mu otworem” – powiedział wtedy generał Haller.
Te słowa zostały zacytowane w przyjętej przez Sejm RP uchwale ws. ustanowienia roku 2020 Rokiem Zaślubin Polski z Morzem w Pucku. Podkreślono m.in., że ta rocznica była doskonałą okazją, by dokonać oceny, czy dobrze zagospodarowaliśmy przestrzeń wolności, uzyskaną na mocy Traktatu Wersalskiego. Za uchwałą głosowało dwa lata temu 425 posłów, 11 było przeciw.
Na 100-lecie Zaślubin złożyło się wtedy – oprócz centralnej uroczystości w Pucku – także szereg innych działań, w Polsce i w środowiskach polonijnych.
Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu srebrną monetę kolekcjonerską z bursztynem, o nominale 50 zł „100-lecie zaślubin Polski z Bałtykiem”. Na jej awersie jest mapa odzyskanej części Pomorza, oraz rybak kaszubski, a na rewersie – gen. Józef Haller, wjeżdżający konno do wód Zatoki Puckiej, w stylizacji nawiązującej do słynnego obrazu Wojciecha Kossaka. Bursztynowa wklejka podkreśla morski charakter monety, która wyemitowana została w nakładzie 5.000 sztuk.
Awers i rewers monety „100-lecie zaślubin Polski z Bałtykiem”
(nominał: 50 zł; średnica: 45 mm; materiał: srebro oksydowane 999/1000, bursztyn; stempel: zwykły; rant: gładki; waga: 62,2 g; nakład: 5000 egz.; emitent: Narodowy Bank Polski; produkcja: Mennica Polska S.A.; emisja: 2020-02-06;
projektant: Dominika Karpińska-Kopiec; wizerunek rybaka wg fotografii B. Gołogowskiego ►„Generał Haller nad morzem polskim wraz z rybakiem kaszubskim”, 1920, Centralna Biblioteka Wojskowa im. Marszałka J. Piłsudskiego; wizerunek gen. Józefa Hallera wg obrazu Wojciecha Kossaka „Zaślubiny Polski z morzem”, 1930, Muzeum Wojska Polskiego)
Wyjątkowy – żeglarski i rocznicowy – projekt „100 łodzi żaglowych na 100-lecie zaślubin Polski z morzem” był z kolei inicjatywą marszałka województwa pomorskiego Mieczysława Struka: w ramach projektu pomorskie samorządy zakupiły 100 łodzi do nauki żeglarstwa.
Niebawem także, w ramach projektu „Rozbudowa i przebudowa portu w Pucku dla rozwoju funkcji rybackich, turystycznych, żeglarskich”, kosztem blisko 33 mln zł zostanie zmodernizowany port w Pucku. Po zakończeniu inwestycji, planowanym na 2023 r., port rybacki i jachtowy wzbogaci się m.in. o 98 nowych miejsc cumowania dla jachtów, stając się zapowiadaną przez gospodarzy miasta prawdziwą oazą dla żeglarzy na Zatoce Puckiej.
W kolejnych latach po historycznych puckich Zaślubinach, spełniały się prorocze słowa gen. Józefa Hallera – Żeglarz polski będzie mógł dzisiaj wszędzie dotrzeć pod znakiem Białego Orła, cały świat stoi mu otworem….
– 13 sierpnia 1923 roku żaglowiec szkolny Lwów, jako pierwszy statek pod biało-czerwoną, przekroczył równik;
– jego następca, Dar Pomorza, w rejsie od 16 września 1934 do 3 września 1935 r., okrążył świat, a rok później, w kolejnej podróży szkolnej, wokół Ameryki Południowej, opłynął (2-3 marca 1936 r.) przylądek Horn;
– w latach 1932-1939 Władysław Wagner opłynął świat na swoich Zjawach.
Za nimi poszli inni. Cały świat przed nami…
Dodam, że tak naprawdę gen. Józef Haller otrzymał od mieszczan Gdańska nie „pierścienie”, a dwie platynowe obrączki, każda z wygrawerowanym napisem: Gdańsk 10.2.1920 Puck.
Platynowa obrączka należąca do gen. Józefa Hallera (1873-1960);
jej duplikat został wrzucony do Zatoki Puckiej 10 lutego 1920 r. podczas tzw. Zaślubin Polski z Bałtykiem
(Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego, Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej w Licheniu Starym)
Jedną z nich, wrzuconą przez Generała do zalodzonych jeszcze wód Zatoki Puckiej, chcieli zaraz wyłowić Kaszubi, ale jej nie znaleźli – któryś z nich powiedział ponoć: „Znajdziemy go w Szczecinie…”.
Drugą gen. Haller nosił na swoim palcu aż do śmierci; obecnie znajduje się ona w Muzeum im. ks. Józefa Jarzębowskiego w Bazylice Licheńskiej.
Obie obrączki upamiętnia najwyższe honorowe wyróżnienie Ligi Morskiej i Rzecznej – „Pierścień Hallera”.
Słynny obraz Wojciecha Kossaka „Zaślubiny Polski z morzem” odbiega od utrwalonego na zdjęciu przebiegu puckiej uroczystości na zalodzonej Zatoce, gdyż Kossak wzorował się ponoć na kolejnych zaślubinach, które kilka dni później odbyły się na plaży w Orłowie, już faktycznie wolnej od lodu (?).
Wojciech Kossak (1856-1942): „Zaślubiny Polski z morzem”
(1930; olej na płótnie; 118 x 174 cm; obecnie: Muzeum Wojska Polskiego, Warszawa)
Bezpośrednim uczestnikiem uroczystości w Pucku był natomiast drugi znany malarz, jeden z najwybitniejszych polskich akwarelistów – Julian Fałat, który też stworzył dzieło upamiętniające tę niezwykle ważną dla historii kraju chwilę. Przypomniał mi o tym po przyjacielsku Kazimierz Robak, redaktor albumu kpt. Krzysztofa Baranowskiego Żagle na sztalugach[1], gdzie przedstawione są oba obrazy zaślubin (str. 18), a także informacja o obrączce w Licheniu. Monumentalny wręcz obraz Juliana Fałata podziwiać można dzisiaj w Galerii Morskiej Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.
Julian Fałat (1853-1929): „Zaślubiny Polski z morzem”
(1920; olej na płótnie; 131 x 260,1 cm; Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku)
Wizja Fałata – z jednej strony realistyczna, ale równocześnie alegoryczne i mityczne przedstawienie puckiej uroczystości, oglądanej jakoby z wody, nie z lądu – jest jednak znacznie mniej znana i popularna niż dzieło Wojciecha Kossaka.
Gdańskie Narodowe Muzeum Morskie posiada w swoich zbiorach również inne przedmioty związane z aktem zaślubin, w tym m.in. dwa okolicznościowe znaczki pocztowe, medal, oraz dwie cenne wersje akwareli autorstwa Henryka Uziembły, z 1920 roku, także zatytułowanej „Zaślubiny Polski z morzem”.
Wersja pierwsza tego realistycznego obrazu, na której znajduje się autoportret malarza (oficer ze szkicownikiem po prawej stronie), została zreprodukowana w Tygodniku Illustrowanym z 1920 r. (nr 24 z 12 czerwca, str. 471) z podpisem: „Jenerał Józef Haller w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej dokonywa aktu zaślubin morza”.
Henryk Uziembło (1879-1949): „Zaślubiny Polski z morzem, I”
(1920; akwarela; Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku)
W tym samym numerze Tygodnika Illustrowanego znajduje się dokument upamiętniający odzyskanie przez Polskę dostępu do morza w 1920 roku, zaprojektowany przez Henryka Uziembłę. Podpisali go m.in. gen. Józef Haller, Stanisław Wojciechowski – późniejszy prezydent RP, adm. Kazimierz Porębski, Stefan Łaszewski – wojewoda pomorski, gen. ppor. Robert Lamezan-Salins – dowódca Okręgu Generalnego „Pomorze”.
Akt erekcyjny objęcia morza:
„R.P. MCMXX / dnia 10 lutego / na wieczną rzeczy pamiątkę / odzyskania / morza polskiego / Puck nad Bałtykiem”
Okolicznościowy formularz ozdobny z podpisami; projekt: Henryk Uziembło
(1920; Polona / Biblioteka Narodowa)
Praktycznie corocznie relacje medialne z obchodów Puckich Zaślubin wzbogaca obraz Wojciecha Kossaka. Inne w odbiorze i wymowie artystyczne wizje tego samego historycznego aktu – namalowane przez Juliana Fałata i Henryka Uziembłę – nie opuszczają muzealnego Spichlerza na Ołowiance. Zasługują na przypomnienie.
Pełna relacja z tegorocznych uroczystości w Pucku: portal Gospodarkamorska.pl
oraz Twitter.
Źródła i zdjęcia: materiały prasowe, Wikipedia i Gospodarkamorska.pl
Wiesław Seidler
12 lutego 2022.
Żeglujmy Razem poleca:
super ciekawy 8-odcinkowy esej
►► Kazimierz Babiński: „Filmu zaślubiny z morzem: w kręgu haseł i programów” ◄◄
[1] ►► Krzysztof Baranowski: Żagle na sztalugach.
Warszawa : Wyd. Szkoła pod Żaglami Krzysztofa Baranowskiego, 2020. ISBN: 978-83 620391-5-9.
► Żeglujmy Razem – powrót na Stronę Główną
