2019 – Rok Prasy Morskiej. Marek Słodownik: Straż nad Wisłą (1920

Był to pierwszy w odrodzonej Polsce periodyk popularny poświęcony tematyce morskiej, choć problematyka tytułu wykraczała daleko poza ściśle pojmowane sprawy morza. Działo się tak za sprawą miejsca wydawania pisma w pierwszym okresie jego istnienia.

Grudziądz i Toruń były ważnymi ośrodkami polskimi na odradzającym się Pomorzu, stąd też tematyka pomorska zdominowała łamy tego periodyku.

Straż nad Wisłą była tytułem o bardzo niestabilnej pozycji, w ciągu pierwszego roku istnienia na rynku zmieniał podtytuł aż sześciokrotnie, co wynikało z bieżących potrzeb redakcji oraz braku silnego rynkowego umocowania pisma. Redakcja także często zmieniała swoją siedzibę, co nie sprzyjało ustabilizowaniu zawartości i utrudniało współpracę z autorami zewnętrznymi.

Początkowo pracowano w Toruniu, gdzie zlokalizowane było dowództwo Frontu Pomorskiego, wydawcy tytułu, następnie od maja 1920 roku redakcję przeniesiono do Grudziądza, aby od numeru 5-6/1920 pismo wydawać w Warszawie przy ulicy Moniuszki 3/8. Numer kolejny wydano już w redakcji znajdującej się przy ulicy Świętojańskiej 2, a od numeru 2/1921 redakcja została przeniesiona na ulicę Marszałkowską 63.

Redaktorem Straży nad Wisłą był major Marian Dienstl-Dąbrowa, okazjonalnie w stopce redakcyjnej pojawiał się Edward Ligocki jako kierownik literacki.

W artykule odredakcyjnym została sformułowana idea nowego tytułu i jego misja.^[1] Uwagę zwraca nie tylko podniosły ton, ale również dzielenie się redakcji z czytelnikami wątpliwościami nieobcymi wśród obywateli odradzającego się kraju. Redakcja pisma dostrzegała ważną rolę społeczną jaką tytuł miał do odegrania na rodzącym się rynku czytelniczym i zarazem zdawała sobie sprawę z zasięgu ponadregionalnego nowego tytułu.

Straż nad Wisłą pozyskała i zjednoczyła najwybitniejsze pióra pomorskich naszych uczonych i stała się niezbędnem nie tylko dla samego Pomorza wydawnictwem.^[2] [pis. oryg.]

W numerze styczniowym z 1921 roku redaktor naczelny uzasadniał ideę połączenia tytułu z pismem Bandera Polska.^[3]

Tematyka pisma była bardzo eklektyczna, można odnieść wrażenie, że tytuł nie ma sprecyzowanej linii programowej. Poruszano aktualne zagadnienia polityczne związane z sąsiedztwem Gdańska, ale publikowano też materiały historyczne odwołujące się do dziejów Słowian aby przybliżyć ich życie na terenach Pomorza.^[4] W piśmie często odwoływano się do historii Polski przypominając lata chwały oręża i stabilną pozycję króla.^[5]

Władcy polscy pokazywani byli również jako bohaterowie sag islandzkich, co było warte uwagi, choć nie znajdowało potwierdzenia w literaturze^[6].

Tematyka stricte morska pojawiała się w stałej rubryce „Z polskiego morza”, która zagościła na stałe w numerze 2/1920, a w której zamieszczano materiały związane głównie z pracą portów. Stałe miejsce miały także zagadnienia organizacyjne Ligi Żeglugi Polskiej, z którą po połączeniu redakcji z Banderą Polską łączyła nie tylko umowa, ale także bliskość ideowa.^[7]Pisano tam o technicznej stronie tworzenia oddziałów terenowych organizacji, a także radzono jak działać w początkowej fazie funkcjonowania organizacji. Poza tym publikowano także teksty odnoszące się do kwestii morskich, z których najobszerniejsze były materiał poświęcone Zatoce Puckiej i genezie nazwy miasta Sopot.^[8]

Redakcja chętnie sięgała także po materiały kulturalne, drukowano na przykład fragmenty utworów dramatycznych oraz teksty poświęcone kulturze ludowej Pomorza.^[9]

Wskutek zmian składu osobowego redakcji zmiana profilu była naturalną konsekwencją, jednak późniejsze funkcjonowanie tego tytułu nie przyniosło istotnych zmian w tym zakresie. Kolejne wydania Straży nad Wisłą były więc zagadką dla czytelników, ponieważ był to tytuł niespójny, w redagowaniu którego dominował bardziej, jak się wydaje, przypadek i bieżąca zawartość redaktorskich teczek niż jasno określona długofalowa strategia. Eklektyczna tematyka mogła być postrzegana jako zaleta, ponieważ takie pismo mogło mieć szerszy zasięg, jednak dla bardziej wyrobionych czytelników, o sprecyzowanych zainteresowaniach, stanowiła pewne obciążenie.

Mimo tych słabości Straż nad Wisłą odegrała niezwykle ważną rolę w kształtowaniu patriotyzmu na Pomorzu w pierwszym okresie po odzyskaniu niepodległości i cieszyła się uznaniem wśród czytelników.

Pod koniec lat 30. na rynku pojawił się ponownie tytuł Straż nad Wisłą, ale nie miał on już nic wspólnego z pierwowzorem, który zniknął w 1922 roku. Nowa Straż pojawiła się jako projekt wydawniczy przekształcony z czasopisma Młody Gryf. Więcej szczegółów – w kolejnym odcinku cyklu.

Ewolucja podtytułów

1920 Straż nad Wisłą – miesięcznik
1920 Straż nad Wisłą – miesięcznik wydawnictwa Wydziału Kulturalno-Oświatowego Dowództwa Frontu Pomorskiego
1920 Straż nad Wisłą – miesięcznik
1920 Straż nad Wisłą – miesięcznik poświęcony wybrzeżu polskiemu
1920 Straż nad Wisłą – miesięcznik poświęcony sprawom narodowym, artystycznym i kulturalnym
1921 Straż nad Wisłą – miesięcznik literacko-naukowy poświęcony łącznie z „Banderą Polską” sprawom Komitetu Budowy Floty Narodowej

Marek Słodownik

[1] Dienstl-Dąbrowa, Marian. [bez tytułu]. Straż nad Wisłą; nr 1/1920.

[2] [Dienstl-Dąbrowa, Marian] „Od Redakcji”. Straż nad Wisłą; nr 1/1921.

[3] tamże

[4] Bergel, Rajmund. „Wojny i wojskowość u starożytnych Słowian”. Straż nad Wisłą; nr 2/1920.
Czaplewski, D. „Stosunek Gdańska do Polski”. Straż nad Wisłą; nr 2/1920 i nr 3/1920.

[5] Ścibor-Rylski, Władysław. „Bolesław Chrobry jako wódz”. Straż nad Wisłą; nr 1/1920.
Kruszyński, Tadeusz. „Jak przyjmowano w Gdańsku królów polskich”. Straż nad Wisłą; nr 3/1920.

[6] Wachowski, Kazimierz. „Mieszko I i Chrobry w sagach islandzkich”. Straż nad Wisłą; nr 4-5/1921.

[7] „Dział Organizacyjny Ligi Żeglugi Polskiej”. Straż nad Wisłą; nr 4-5/1921.

[8] Kruszyński, Tadeusz. „Zatoka w Pucku w połowie XVII wieku”. Straż nad Wisłą; nr 2-3/1921.
Lange, J. „Pierwotne znaczenie nazwy Sopotu”. Straż nad Wisłą; nr 4-5/ 1921.

[9] [ba] „Kaszubskie zdobnictwo ludowe”. Straż nad Wisłą; nr 2/1920.

Rok Prasy Morskiej to akcja mająca na celu uczczenie 100. rocznicy wydania pierwszego polskiego czasopisma morskiego. Jej celem jest przybliżenie zagadnień związanych z czasopiśmiennictwem morskim w odrodzonej Polsce i pokazanie współczesnemu czytelnikowi wybranych tytułów prasowych o tematyce morskiej i żeglarskiej. Pomysłodawcą akcji jest red. Marek Słodownik.